Indische buurt

Bosch allerlei

De Indische Buurt in 's-Hertogenbosch

door Ed Hupkens

Het begrip Indische buurt is over het algemeen welbekend.1 Verscheidene Nederlandse steden kennen er een of hebben anders wel een paar Indische straten. Deze wijken dateren soms al uit de negentiende eeuw. De meeste zijn ontwikkeld in de periode 1870-1910. Indisch sloeg op de naamgeving. Meestal die van eilanden of van personen die een rol in de voormalige Nederlandse koloniën hadden gespeeld. Dit is ook het geval in de gemeente 's-Hertogenbosch.

26
Balistraat
Enkele geografen aan de Universiteit van Amsterdam hebben onderzoek verricht naar ontstaan en ontwikkeling van Indische buurten in Nederland.2 Een Indische buurt definiëren ze als volgt: er is minimaal een reeks van drie aaneenliggende straten die in heel directe zin refereren aan het voormalige Nederlands-Indië (thans Indonesië) en/of West-Indië (Suriname en de Antillen). Op grond hiervan tellen ze 49 Indische buurten met in totaal 376 Indische straten, pleinen en plantsoenen. De gemeente 's-Hertogenbosch kent uit de koloniale tijd van de West-Indische Compagnie geen enkele straatnaam. Er bestaat wel een Sint Maartenstraat, maar die is vernoemd naar Martinus van Tours (ongeveer 316 - 397), een heilige uit de katholieke kerk.3 De Bossche gemeente heeft een kleine Indische Buurt, met straatnamen die verwijzen naar geografische namen uit het voormalige Nederlands-Indië. In dit geval betreft het uitsluitend namen van eilanden.

De Indische Buurt

De Indische Buurt in 's-Hertogenbosch maakt onderdeel uit van de Aawijk-Zuid.4 De Aawijk dankt haar naam aan stadsrivier De Aa, die deels door en langs deze wijk loopt. Aawijk-Zuid ligt ten oosten van de historische binnenstad van 's-Hertogenbosch. Ze ligt ingesloten tussen De Aa (noordzijde) en Zuid-Willemsvaart (zuidzijde). In het oosten wordt ze begrensd door de A2. Aan de westzijde wordt het gebied begrensd door de buurt Grevelingen.
Het zuidelijk deel van de Aawijk-Zuid, grenzend aan de Zuid-Willemsvaart, heet de Indische Buurt. Deze buurt is het eerste deel van de Aawijk-Zuid dat is gerealiseerd en wel in de jaren dertig van de vorige eeuw. Op 22 oktober 1934 stelde de Bossche gemeenteraad enkele straatnamen vast ten behoeve van de nieuwe uitbreidingswijk: Balistraat, Bankastraat, Borneostraat, Celebesstraat, Javastraat, Sumatrastraat en Timorstraat.5 Het raadsbesluit werd op 15 mei 1935 door Gedeputeerde Staten goedgekeurd.

Historische ontwikkeling

Uit archiefonderzoek komt naar voren, dat de Bossche Indische Buurt tot stand is gekomen door particulier initiatief uit 1932-38, met een betrekkelijk complexmatig karakter.6 De N.V. Bouwbedrijf 'Brabantia', gevestigd te 's-Hertogenbosch, heeft dit terrein aan de Zuid-Willemsvaart onder eigen beheer in 1931-34 opgehoogd en in exploitatie gebracht. Onder toezicht van Gemeentewerken legde 'Brabantia' in 1934 ook straten en de riolering aan. Hiervoor ontving het bedrijf maandelijks een bedrag van 200 gulden. In 1935 heeft 'Brabantia' deze werkzaamheden voltooid.
Overigens zag de directeur van Gemeentewerken, ir. J.A.H. Perey, deze ontwikkeling met lede ogen aan. Hij was bang dat dergelijk particulier initiatief er toe zou leiden, dat de stadsuitbreiding een rommeltje zou worden. Hij drong er dan ook op aan, dat zijn dienst een nieuw uitbreidingsplan voor de gehele gemeente zou opstellen.

Stedenbouwkundige karakteristiek

De Bossche Indische Buurt is gerealiseerd op een langgerekt bouwterrein, gelegen ten noorden van de Zuid-Willemsvaart, en wordt begrensd door de Maastrichtseweg en de Borneostraat - Javastraat.7 Tussen deze straten in liggen enkele dwarsstraten. Pleinen zijn in de Indische Buurt niet gerealiseerd. Bureau K.C. Suyling en Zn. heeft de meeste panden ontworpen. Ze vertonen alle een eenvoudige baksteentrant met brede lijstgoten en hoge zadeldaken. Ze worden verlevendigd door erkers, luifels en soms bloembakken. Aan de straten liggen langgerekte, veelal tweelaagse woningblokken. Tevens komen veel dubbele woonhuizen voor. Voortuinen geven het straatbeeld een vriendelijk karakter. De bouwblokken vormen samen een eenheid. Van de Indische Buurt is vrijwel alle oorspronkelijke bebouwing nog aanwezig.8

27

Groenelementen9

In de wijk kan een aantal groenelementen onderscheiden worden: het groen direct rondom de woningen in de voor- en achtertuinen, de boombeplantingen in de straten en de grotere plantsoen en parken. Openbaar groen vinden we alleen aan de Sumatrastraat. Over het algemeen zijn de achtertuinen en binnenterreinen schaars voorzien van groen en veelal verhard. Verspreid komen voor: ceder, sering, wilg, berk, lariks, coniferen en allerlei kleinere heesters. In de Indische Buurt zijn hier en daar nog de karakteristieke ligusterhagen uit de bouwtijd bewaard gebleven. Gevelbeplanting treffen we aan bij Sumatrastraat 4 en Borneostraat 26. Aan weerszijden van de Sumatrastraat bevinden zich nog uit de bouwtijd forse robinia's, met een stamomvang van 2 tot 2,5 meter. Aan de overzijde van de Javastraat is een beplanting van esdoorns met een haag van Spaanse aak (veldesdoorn).

Cultuurhistorische inventarisatie10


Balistraat11

Nummers 2-8, 10-12. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Tweelaagse woonhuizen onder zadeldak, gedekt met verbeterde Hollandse pannen. Bakstenen gevels met brede, uitstekende goot. Erkers met gewijzigde raamindeling; samengestelde ramen met gewijzigde indeling; deels originele raamindeling op de verdieping. Pui met over de gehele breedte doorlopend lessenaardakje met verbeterde Hollandse pannen. Ingang met uitbouw op houten pilaren en bakstenen bloemenbak. Zijtopgevels. Voortuintjes met bakstenen muurtjes, afgedekt met rollaag.

Nummers 1-13. Architect J.C. van de Sande, 1939.

Zie onder Balistraat 2-8, 10-12.

Bankastraat12

Nummers 2-14, 1-11. Architect J.C. van de Sande, 1939.

Zie onder Balistraat 2-8, 10-12.

Borneostraat13

Nummer 2. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Tweelaags woonhuis onder schilddak met verbeterde Hollandse pannen. Originele dakkapel. Bakstenen gevel met brede, uitstekende goot. Ramen met gewijzigde indeling. Ingang met luifel. Voortuintje met bakstenen muurtje.

Nummers 4-26, 3-25. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Tweelaagse woonhuizen onder zadeldak, gedekt met verbeterde Hollandse pannen; twee onder één kap. Originele dakkapellen met brede, uitstekende daklijst. Bakstenen gevel met brede, uitstekende goot. Erkers met afgeschuinde hoeken en glas-in-lood bovenlichten. Originele deuren. Ramen grotendeels met gewijzigde indeling. Originele houten bloembakken op de verdieping. Keukenuitbouwtjes met pannen windveren. Voortuintjes met ligusterhagen, deels achtertuinen.
28

Nummer 28. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Tweelaags woonhuis onder schilddak met verbeterde Hollandse pannen. Bakstenen gevel met brede, uitstekende goot. Erker met afgeschuinde hoeken, deels met glas-in-lood bovenlicht. Ingang opzij met luifels, originele deuren. Voortuin met ligusterhaag.

Celebesstraat14

Nummers 1-3. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Tweelaagse woonhuizen onder gemeenschappelijk schilddak, aan weerszijde met uitbouw onder steil pannen lessenaarsdak. Originele dakkapellen. Bakstenen gevels met breed uitstekende goot. Erkers. Samengestelde ramen, deels met gewijzigde indeling. Nummer 3 met originele houten bloembak op de verdieping. Voortuin met ligusterheg.

Nummers 5-11. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Zie onder Borneostraat 28.

Javastraat15

Nummers 1-8, 9-19 en 20-28. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Tweelaagse woonhuizen onder zadeldak, gedekt met verbeterde Hollandse pannen. Bakstenen gevels met breed uitstekende goot. Erkers met gewijzigde raamindeling; samengestelde ramen met gewijzigde indeling; deels originele raamindeling op de verdieping. Pui met over de gehele breedte doorlopend lessenaarsdakje met verbeterde Hollandse pannen. Ingang met uitbouw op houten pilaren en bakstenen bloembak. Zijtopgevels. Voortuintjes met bakstenen muurtjes, afgedekt met rollaag.

Sumatrastraat16

Nummers 1-3. Architect K.C. Suyling & Zn., 1933.

Tweelaagse woonhuizen onder zadeldak, gedekt met verbeterde Hollandse pannen. Gevel van geel-roodachtige baksteen met brede, uitstekende goot. Meest originele dakpannen. Erkers met afgeschuinde hoeken. Samengestelde ramen. Hier en daar originele deuren. Nummer 89 met glas-in-lood en originele houten bloembak op de verdieping. Nummer 91 met ingang onder luifel in de zijgevel. Sommige huizen met hoekramen. Voortuin met ligusterheg.
29

Nummer 2. Architect K.C. Suyling & Zn., 1933.

Tweelaags woonhuis onder zadeldak, gedekt met verbeterde Hollandse pannen. Bakstenen topgevel met baksteenversiering in de top. Brede, uitstekende goot. Originele dakkapel. Zij-ingang met luifel. Erker en ramen op de zolderverdieping.

Nummers 4-6. Architect K.C. Suyling & Zn., 1933.

Zie onder Borneostraat 4-26.

Nummers 8-10, 5-9 en 13-15. Architect K.C. Suyling & Zn., 1934.

Tweelaagse woonhuizen onder zadeldak, gedekt met verbeterde Hollandse pannen. Bakstenen gevel met brede, uitstekende goot. Erkers met afgeschuinde hoeken, deels met glas-in-lood bovenlichten. Samengestelde ramen, deels met glas-in-lood bovenlichten. Ingangen opzij met luifels, originele deuren. Voortuinen met ligusterhagen. Nummers 8-10 en 13-15 met originele houten bloembakken op de verdieping. Nummers 8-10 deels met topgevel en top met baksteenversiering.

Timorstraat17

Nummers 2-12. Architect J.C. van de Sande, 1939.

Zie onder Balistraat 1-13.

Generaal Daendelsplein

Hoewel het Generaal Daendelsplein niet in de Indische Buurt ligt, is deze straat wel het vermelden waard. Op 1 november 2005 herziet het Bossche gemeentebestuur het besluit tot straatnaamgeving in de wijk Barten-Noord. Het nieuwe plein tussen de Van Boelenstraat (voormalige Lindenstraat) en de Van Hoftenstraat (voormalige Dennenstraat) wordt Generaal Daendelsplein genoemd. Oktober 1794 was Hendrik Willem Daendels (1762-1818) een van de generaals onder de Franse generaal Jean-Charles Pichegru die 's-Hertogenbosch veroverde. In 1807 werd Daendels door Lodewijk Napoleon benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, in de rang van maarschalk van Holland. Hij realiseerde er belangrijke hervormingen in het koloniale Nederlands-Indische bestuursapparaat. In 1812 trok hij onder Napoleon met zijn Grande Armée op met de Russische Veldtocht. Koning Willem I zond Daendels eind 1815 naar Elmina op de Afrikaanse Goudkust, nu Ghana. Deze haven voor slaven was berucht vanwege zijn 'slechte lucht' (mal-aria). Mei 1818 overleed Daendels in Elmina aan de gele koorts.

De wijk Lombok

's-Hertogenbosch heeft ook een wijk Lombok gekend.19 Deze arbeiderswijk op de meest zuidelijke punt van uitbreidingswijk 't Zand (gebouwd 1884-1914) was een soort schiereiland, omsloten door de Stadsdommel, de 'kanaaldrempel' en het spoor. De Willemsbrug was er nog niet, zodat het wijkje vanuit de stad gezien op een eiland leek. Vanwege de actualiteit in Nederlands-Indië (Lombokoorlog met de Lombokschat, 1894) kreeg het de bijnaam Lombok. De wijkbewoners werden Lombokkers genoemd, zij beschouwden het zelf als een erenaam. Gerrit Vermeulen, directeur van een drukkerij, liet vijftig arbeiderswoningen bouwen aan de Bondstraat en Gildenstraat. Tijdens de bouw liet hij zich per roeiboot over de Stadsdommel zetten en kreeg daardoor de bijnaam 'Maharadja van Lombok'. Tijdens de bevrijding in oktober 1944 werd Lombok onherstelbaar beschadigd. De wijk werd niet herbouwd, nu staan de gebouwen van Essent (voorheen PNEM) er. Op 10 december 1951 schrapte de gemeenteraad alle Lombokse straatnamen, uitgezonderd de Willemstraat.
De Lombokschat - 230 kg goud, 7000 kg zilver en talloze sieraden - werd in 1894 als oorlogsbuit meegevoerd uit het vorstelijk paleis (kraton) van Lombok.20 Daar waren de islamitische Sasaks in opstand gekomen tegen de Balinese hindoe-elite. Zij riepen de hulp van het Nederlandse gouvernement in. De Nederlanders maakten hiervan gebruik om hun invloedssfeer te vergroten. Het grootste deel van de Lombokschat werd in 1977 aan Indonesië teruggegeven. Het restant is te zien in het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden.
30
Noten
1.Humphrey de la Croix: indischhistorisch.nl
2.Herman van der Wusten, Sjoerd de Vos en Rinus Deurlo, 'Aardrijkskundige bijdrage aan het Nederlandse zelfbeeld: Indische buurten', in: Geografie (maart 2006) 25.
3.Ed Hupkens, 'Naastenliefde', Stadsblad 8 juni 2011.
4.Gemeente 's-Hertogenbosch: Stad in kaart 's-Hertogenbosch
5.Raadsbesluit van 22 oktober 1934, Bijlage no. 163: “Zonder beraadslaging en zonder hoofdelijke stemming werden de straatnamen in de nieuwe wijk bij den Maastrichtschenweg vastgesteld.”
6.Gemeente 's-Hertogenbosch, Cultuurhistorische inventarisatie 's-Hertogenbosch. Deel 5. De Bossche Pad, Hinthamerpoort en Indische buurt, 1992, pag. 9.
7.Ibidem, pag. 11.
8.Ibidem, pag. 12.
9.Ibidem, pag. 14.
10.Ibidem, pag. 45.
11.Ibidem, pag. 45
12.Ibidem, pag. 45.
13.Ibidem, pag. 45.
14.Ibidem, pag. 46.
15.Ibidem, pag. 46.
16.Ibidem, pag. 47 en 48.
17.Ibidem, pag. 48.
18.Ed Hupkens, 'Patriottische veroveraar', Stadsblad 9 april 2014.
19.Ed Hupkens, 'Rechttoe rechtaan', Stadsblad 2 februari 2011.
20.rijksmuseum.nl
Bossche Kringen 1 (2016) 26-31
Artikelen
1977

Redactie

Aanschrijving verplicht eigenaar tot onderhoud. Indische Buurt is gezeur beu
Brabants Dagblad, dinsdag 15 maart 1977
 
2016

Ed Hupkens

De Indische Buurt in 's-Hertogenbosch
Bossche Kringen 1 (2016) 26-31
 
2024

Jan Lensen

Reactie Indische buurt
Bossche Kringen 5 (2024) 13
 
Literatuur en bronnenpublicaties

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 295

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina

Artikelen
Bosch allerlei
Literatuur
URL om naar deze pagina te linken:

Bossche Encyclopedie |